Mayalar Kimdir?
Mayalar Kimdir: Guatemala’daki tropikal ovalar üzerinde bulunan bu uygarlık, M.S altıncı yüzyılda egemenliğinin ve gücünün en zirve noktasına ulaşmıştır. Uygarlık, çömlemcilik, tarım, takvim oluşturma (meşhur kehanetleri barındıran takvimler), hiyeroglif yazma ve matematikte başarılı çalışmalar gerçekleştirmiştir. Şaşırtıcı derecede çok eşsiz sanat eserleri ve eşsiz mimariler inşa etmişlerdir. Bununla birlikte, Mayaların büyük taş şehirlerinin çoğu MS 900’lü yıllarda ansızın terk edilmiştir. Maya İmparatorluğu da bir anda dağılmıştır. 19.yüzyıldan bu yana bilim insanları bu dramatik dağılmaya neyin neden olabileceğini tartıştılar.
Mayalar Ne Zaman ve Nerede Yaşadılar?
Maya uygarlığı, Mezoamerika bölgesinin en baskın yerli toplumlarından biriydi. Mezoamerika’nın diğer dağınık yerli popülasyonlarının aksine Mayalar, Yucatan Yarımadası ve günümüzde Guatemala olarak bilinen ülkenin tamamını kapsayan bir coğrafi alanı kaplıyordu. Bunun dışında Belize, Tabasco ve Chiapas’daki Meksika eyaletlerinin bir kısmında da varlardı. Ayrıca Honduras ve el Salvador’un Batı kısmı da Mayaların topraklarına dahildi. Tüm bu bölgelerin kendilerine ait olması, Mayaların diğer Mezoamerikan halklarının istilasına uzun yıllar direnmelerini sağladı.
Ayrıca, en eski Maya halkları arasında tek bir dil vardı. Bunun yanında zamanla Maya halkları arasında büyük bir dil çeşitliliği ortaya çıktı. Günümüzde bile Meksika ve Orta Amerika’da, yaklaşık 5 milyon insan maya dillerini (70 farklı maya dilini) konuşuyor.
Böylesine geniş alana yayılan Mayalar, farklı çevresel ve kültürel özelliklere sahip üç ayrı bölgede yaşıyordu. Yucatan Yarımadası’ndaki Kuzey Maya ovaları; Kuzey Guatemala’nın Peten bölgesindeki Güney ovaları ve Meksika, Belize ve Batı Honduras’ın bitişik kısımları; bunların dışında oldukça az da olsa Güney Guatemala’nın dağlık bölgesindeki Güney Maya yaylaları.
Erken Maya Dönemi (M.Ö 1800-M.S 250)
En eski Maya yerleşimleri M.Ö 1800 civarında ya da klasik öncesi dönem olarak adlandırılan dönemim başlangıcına kadar uzanmaktadır. En eski Mayalar mısır, fasulye ve kabak gibi birçok tarım ürününü yetiştirdi. Bu dönemde Mayaların çiftçileri hem yaylalarda hem de ova bölgelerinde nüfuslarını ciddi oranda artırdılar. Ayrıca, ilk büyük Mezoamerikan uygarlıklarından olan Olmekler’in yükselişine de şahit oldular. Zapotekler, Totonaklar ve Aztekler gibi diğer Mezoamerikan halkları gibi, Mayalar da, Olmeklerden bir dizi dini ve kültürel özellikler (sayı sistemleri ve takvimler) türetmiştir.
Bu dönemde Mayalar, tarıma ek olarak birçok piramit inşa ettiler. Ayrıca taş anıtlara yazdıkları yazılar gibi daha gelişmiş kültürel özellikleri de bu dönemde geliştirdiler.
Klasik Maya Dönemi, Taş şehirler: (M.S 250-900)
Milattan sonra 250’li yıllarda başlayan Klasik Dönem, Maya İmparatorluğu’nun altın çağı olarak bilinmektedir. Klasik Maya uygarlığı, Tikal, Uaxactún, Copán, Bonampak, Dos Pilas, Calakmul, Palenque ve Río Bec dahil olmak üzere, bölgedeki yaklaşık 40 şehri kapsıyordu. Her şehir 5.000 ila 50.000 kişilik bir nüfusa sahipken, yaklaşık olarak 2 milyonluk bir nüfusları vardı.
Mayalar çok dindar bir halktı ve güneş, ay, yağmur ve Mısır tanrıları da dahil olmak üzere doğa ile ilgili çeşitli tanrılara ibadet ettiler. Maya toplumlarının başında genelde, tanrılarla ilişkili olduğunu iddia eden ve kalıtsal bir bağları olduğunu söyleyen krallar ya da kuhul ajaw (kutsal lordlar) vardı. Yeryüzündeki tanrılar ve insanlar arasında arabulucu olarak hizmet ettikleri ve Maya kültürü için çok önemli olan birçok dini törenleri ve ritüelleri gerçekleştirdikleri düşünülmektedir.
Mayaların Tarihinde Sanat ve Kültür
Klasik Mayalar, tapınaklarının ve saraylarının çoğunu basamaklı piramitler şeklinde inşa etti. Ayrıca bu yapıları kabartmalar ve yazıtlarla süsledi. Bu yapılar Maya’ya “Mezoamerika’nın büyük sanatçıları” ününü kazandırdı. Dini ritüellere göre yaşayan mayalar, sıfırın kullanımı ve 365 güne dayanan takvim ve haritaların dışında, yaklaşık 5.000 yıl sonra sona erecek şekilde tasarlanmış uzun süreli takvimler gibi karmaşık takvimi (bu takvimlerin birçoğu, gelecekle ilgili yanılmadıkları kehanetleri içeriyordu) sistemlerinin geliştirilmesi de dahil olmak üzere, birçok çalışmada bulundu.
Klasik Maya yerleşim yerlerine dair kapsamlı araştırmalar 1830’larda başladı. 20. yüzyılın ortalarına kadar, hiyeroglif yazma sistemlerinin küçük bir kısmı deşifre edilmiştir. Tarihleri ve kültürleri hakkında daha fazla bilgi edinilmiştir. Tarihçilerin Mayalar hakkında bildiklerinin çoğu, yapılarında ve anıtlarında bulunan taş oymalar ve yazıtlar da dahil olmak üzere mimari ve sanatlarının kalıntılarından kaynaklanmaktadır. Ayrıca mayalar ağaç kabuğundan kağıtlar üretmeyi de başardılar. Codices (maya el yazmaları) olarak bilinen bu kağıtlardan oluşan kitaplar da yazdılar. Bu kitapların dördünün günümüze kadar geldiği bilinmektedir.
Yemekten Sonra Neden Uykulu Oluruz ?
Mayaların Yağmur Ormanlarında Yaşamı Hakkında
Mayalarla ilgili en ilginç kültürel özelliklerden birisi, tropikal yağmur ormanları ikliminde büyük medeniyet inşa etme yetenekleriydi. Geleneksel olarak eski halklar, su kaynaklarının merkezi yönetiminin (sulama ve diğer teknikler yoluyla) toplumun temelini oluşturduğu, daha kuru iklimlerde gelişmiştir. Bununla birlikte Güney Maya ovalarındaki nehirler ticaret ve ulaşım için elverişli olmasa da, sulama ihtiyacını rahatlıkla karşıladığı için medeniyetin gelişmesinde büyük rol oynamıştı.
Bölgeye gelen işgalciler, Mayalarda çok fazla gümüş ve altın bulunmadığı için hayal kırıklığına uğramış olsalar da, Maya, kireçtaşı (inşaat için), volkanik Kaya obsidyen (aletler ve silahlar için) ve tuz da dahil olmak üzere bölgenin birçok doğal kaynağından yararlandılar.
Mayaların Gizemli Yok Oluşunun Sebebi Nedir?
Sekizinci yüzyılın sonlarına doğru ve dokuzuncu yüzyılın sonuna erişine kadar, Maya uygarlığını temellerini sarsan bir hadise gerçekleşmiştir. Güney ovalarında bulunmakta olan klasik dönem kentleri tek tek terk edilmiştir. M.S 900’lü senelerde bu bölgede bulunan Maya Uygarlığı tamamen yok olmuştur. Pek çok araştırmacı birçok teori geliştirmiş olsalar da, bu gizemli olayın sebebi hâlâ bilinmemektedir.
Kutsal lordlara olan bağlılık zamanla azaldıkça, karmaşık ritüel ve tören gelenekleri birer kaosa dönüşmüştü. Son olarak, bazı çevresel felaketler (son derece uzun, yoğun bir kuraklık dönemi gibi) klasik Maya Uygarlığı’nı yok etmiş olabilir.
Yucatan’ın yaylalarında, Chichen Itza, Uxmal ve Mayapán gibi birkaç Maya şehri, klasik sonrası dönemde (MS 900-1500) gelişmeye devam etti. Bununla birlikte, İspanyol işgalciler geldiğinde(coğrafi keşifler), Mayalıların çoğu tarımla uğraşıyor ve köylerinde yaşıyordu. Büyük şehirler ise yağmur ormanlarının derinliklerine gömüldü.
Mayalar Hala Var Mı?
Mayalıların kuşaklar boyu uzanan torunları hâlâ Orta Amerika’da modern Belize, Guatemala, Honduras, El Salvador ve Meksika’nın bazı bölgelerinde yaşıyorlar. Bunların insanların bir kısmı, Tikal Antik Kenti’nin kalıntılarının yer aldığı Tikal Milli Parkı’na ev sahipliği yapan Guatemala’da yaşamaktadır. Guatemalalıların yaklaşık yüzde 40’ı Maya kökenlidir.
