Depreme Ne Sebep Olur?
Deprem Nedir: Dünyanın her yerinde depremler yaşıyoruz. Bazı ülkelerde bunlar çok şiddetli olarak atlatılıp, ölümlere sebebiyet verirken; bazı ülkelerde de hafif ve orta şiddette meydana gelmektedir. Bir deprem zeminde harekete ve kaymalara sebep olduğu için yerleşim alanlarına da zarar vermesi muhtemel olan bir afettir. Öncelikle depremin hangi anlama geldiğine bakarak konuyu detaylandıralım:
Deprem Nedir?
Deprem, ani bir enerji salınımı sonucu yüzeyin hareket ederek ortaya çıkardığı titreşimdir. Sismik dalga olartakta bilinen bu salınım, yer altındaki kayalarda hareket veya ani bir kırılmadan kaynaklanır. Depremlerin çoğu, tektonik plakaların buluştuğu yerlerde ve fay hatlarının olduğu alanlarda meydana gelir. Bunun yanında volkanlar, toprak kaymaları ve patlamalar ile de meydana gelebilirler. Özellikle dünyanın litosfer olarak nitelendirdiğimiz katmanında, ani bir kaya hareketi sonucunda ortaya çıkarlar.
Volkanlardan bir örnek verecek olursak, yüzeyin altında oluşan basıncın serbest bırakılması gerekir ve bu ani patlama sismik dalgalara neden olabilmektedir. Sonuç olarak bu hadise de volkanlardan kaynaklanan depremi meydana getirir.
Fay Hatlarının Depremle Ne İlgisi Var?
Bu hatlar, dünya yüzeyinin altındaki kaya parçalarının kırıldığı yerdir. Bu hatlar önemli ölçüde değişebilmektedir; bazıları 1-2 inç (2,2-5 santimetre) kadar küçük veya binlerce kilometre uzunluğunda olabilmektedir. Bunlardan birine örnek verecek olursak ABD’nin California eyaletinde bulunan San Francisco Körfezi’dir.
Dünyanın yüzeyindeki bu çatlaklar, tektonik plakalardan herhangi birinde hareket olduğunda, kayadaki tortunun kırılması ve depreme neden olacak şekilde düşmesi anlamına gelmektedir. Aynı zamanda fay hatları büyüdükçe deprem de büyümektedir.
Sismik Dalga Nedir?
Sismik dalga, ani bir hareket olduğunda dünyanın katmanlarında dolaşan enerjinin adıdır. 4.000 yılı aşkın bir süredir depremleri kaydedebiliyoruz ve günümüzde bu enerji dalgalarını ölçmek için sismograf kullanılmaktadır. Bu sistem, basit bir ifadeyle, yerdeki tireşim hareketlerine bağlı olarak yukarı ve aşağı hareket edecek olan bir yaya bağlı bir ağırlık kullanarak dünyanın yukarı ve aşağı hareketlerini ölçmeye çalışır. Aynı zamanda ağırlık her hareket ettiğinde bu hareketleri kağıda kaydeden bir kalem bulunmaktadır.
Sarsıntı Nedir?
Deprem yerine “sarsıntı” terimini duymuş olabilirsiniz. Sarsıntı, deprem olmayan sismik bir gürültüyü, yani belirli bir boyutun altındaki her şeyi tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Bazen bir depremin gelmekte olduğunun göstergesi olabilirler ve bunlar öncü şoklar olarak bilinmektedir. Ancak, daha büyük bir sarsınının olacağına dair çok güvenilir göstergeler değillerdir.
Depremi Nasıl Ölçeriz?
Depremler, Richter ölçeği kullanılarak büyüklüklerine göre ölçülür. Charles Richter, 1935’te Richter ölçeğini icat etti. Bu ölçek, depremin ne kadar güçlü olduğunu ölçmenin evrensel yolu haline gelmiştir. Bu ölçek, bir depremin gücünü ölçmek için kullanılan bir dizi sayıdıdır ve logoritmik bir ölçektir. Örneğin, büyüklüğü 3.0 olan bir deprem, skoru 2.0 olan bir depremin genliğinin yaklaşık 10 katıdır. Ölçek, depremleri yaklaşık 62 mil (100 kilometre) uzaklıktan tespit edebilen bir sismogaf ile birlikte kullanılmıştır.
Richter ölçeği yalnızca depremleri ölçmek için mi kullanılıyor?
Ölçeğin kendisi, dünya yüzeyinde etkileri olan herhangi bir eylemin ne kadar güçlü olduğuna karar vermek için de kullanılabilir. Bunun bir örneğini verecek olursak; Nagasaki Atom Bombası patlaması ve İngiltere’nin Lancashire kentinde meydana gelen deprem, Richter ölçeğinde aynı şiddeti ölçtü. Her iki hadise de, Richter ölçeğinde yaklaşık 5 büyüklüğünde ölçülmüştür. Aynı zamanda bu eylemler sırasında 32 kiloton sismik enerji kaydedilmiştir.
En Çok Deprem Hangi Ülkede Yaşanmaktadır?
Japonya, kaydedilen en fazla depremi yaşayan ülkedir. Bunun sebebi, Japonya’nın dünyanın en sismik ve aktif yerlerinden birinde bulunmasıdır. Kısacası dünyadaki en yoğun sismik ağ Japonya’nın altındadır. Bu da diğer bölgelere göre düzenli olarak deprem yaşanma olasılığının daha yüksek olduğunu anlamına gelmektedir.
Bugüne Kadarki En Ölümcül Deprem Hangisidir?
Tüm zamanların en ölümcül depremi 23 Ocak 1556 yılında, Çin’in Shaanxi eyaletinde meydana gelmiştir. Bu deprem sonucu maalesef 830.000’e yakın insan hayatını kaybetmiştir. Tahmini olarak elde edilen sonuçlar Richter ölçeğine göre 8.0 ile 8.3 arasındaydı.
En Büyük Deprem Hangisidir?
Kaydedilen en büyük deprem, 1960 yılında Şili’de meydana gelen 9.5 şiddetindeki Valdivia depremidir. Bu deprem, yaklaşık 5.700 kişinin ölününe neden olan bir tsunamiye de neden olmuştur.
Kaydedilen en büyük ikinci deprem ise, yıkıcı bir tsunamiye neden olan 2004 Hint Okyanusu depremiydi. Bu depremin şiddeti de yaklaşık 9.3 düzeyinde ölçülmüştür. Aynı zamanda Hindistan, Sri Lanka, Tayland ve Endonezya’da yaklaşık 230.00 kişinin ölümüne sebep olmuştur.
Beyincik Nedir?
Sonuç olarak bu büyük felaketlere karşı garanti bir güvenlik önlemi yoktur. Ancak hazırlanarak felaketin boyutlarını en düşük seviyeye getirebiliriz, hatta kayıpsız atlatma ihtimalimiz de bulunmaktadır. Özellikle teknoloji geliştikçe; ölçme, tahmin etme, depremlere hazırlık yapma gibi becerilerimiz son yıllarda oldukça gelişmiştir. Depremlerin insanlığa eskisi kadar yıkıcı etkileri olmasada, yine de onları görmezden gelme gibi bir şansımız yoktur.
