Coğrafya Nedir ?
Coğrafya Nedir: Coğrafya kökleri çok eskiye dayanan ancak modern bir bilim dalıdır. İnsanoğlu yeryüzündeki ilk varlığından itibaren doğal olayları anlamaya çalışmış ve kendi faaliyetlerini onunla ilişkilendirerek coğrafi bilgiyi üretmeye başlamıştır. Bu nedenle Coğrafya insanı da doğanın bir parçası olarak görür, doğal olayların ve insan faaliyetlerinin nasıl, neden ve nerede oluştuğu ve birbirleri ile nasıl etkileşim içinde olduklarını merak eder. Coğrafyanın diğer bilimlerden farkı insanın faaliyetleri ile doğa olaylarını kendine has geniş bir bakışı açısı ile incelemesidir. Coğrafyacıların mekânsal bakış açısı, coğrafyacıların geleneksel çalışmaların sınırlarını aşan fikirlerin sentezine olan ilgisi ve coğrafyacıların mekânsal bilgi ve olayları temsil ve idare eden araçları kullanması bu geniş bakış açısı içindedir.
Bu bakış açılarını bir küp şeklinde göstermektedir. Burada her bir yüz farklı bir bakış açısını göstermektedir.
Resim: Coğrafyaya özgü üç perspektif- mekânsal bakış açısı, sentez ve sunumunun bir küpün kenarları şeklinde 3 boyutlu diyagramı:
Coğrafyanın alt kolları ve bakış açıları:
Coğrafyanın birinci bakış açısı:
Coğrafyanın özgün bakış açılarından ilki mekânsal bakış açısıdır. Coğrafyacılar olayın nasıl oluştuğunun yanında bu olayın nerede olduğunu ve bu olayın yakın ve uzak çevredeki diğer olaylarla nasıl bir ilişkisi olduğu ile ilgilenir. Mekânsal bakış açısı üç seviyede odaklanır. Bunlardan ilki yer (place) seviyesidir. Coğrafyacılar tek bir yerdeki ya da bir bölgedeki süreçlerin nasıl bir bütünleşik ilişki içinde olduklarını çalışır. Örneğin, bir şehir coğrafyacısı belirli bir şehrin mekânsal yapısını ve ticari merkezlerinin nasıl ve nerede geliştiklerini ve bunların özgün karakteristiklerini çalışabilir. ya da bir fiziki coğrafyacı bir milli park içindeki ekoloji, iklim ve toprakları inceleyebilir. Mekân (space) seviyesinde coğrafyacılar yerlerin birbirleri ile ne kadar bağımlı olduklarına bakarlar. Bu durumda ekonomik coğrafyacı mal, bilgi ve para akışının farklı boyutta ve mesafede bulunan şehir ve kasabaları birbirlerine nasıl bağladıklarını araştırabilir. ya da bir fiziki coğrafyacı bir akarsu içine dökülen çökellerin kaynaklarını haritalayabilir ve bunların akarsuyun aşağı çığırındaki etkisini çizelge ile gösterebilir. Bu bakış açısı ile “Coğrafya Nedir” sorusunun cevabını bir nebze olsun almış olabiliriz.
Coğrafyacılar aynı zamanda insani ve doğal faaliyetlere farklı ölçekte (scale) bakar, bazen küçük bir şey için yakından bakar ya da geniş bir şeye genel bir bakış için uzaktan bakar. Sıklıkla bir ölçekte önemli olan şey diğer ölçekte daha az önemli ya da önemsiz görünür.
Coğrafyanın ikinci bakış açısı:
Coğrafyanın özgün bakış açılarından ikincisi sentezdir. Coğrafyacıları farklı alanlardaki fikirleri bir araya getirme ve onları bilimsel süzgeçten geçirerek yeni bilgiler üretme ile oldukça ilgilidirler. Bu sürece sentez denir. Geleneksel çalışma alanlarını birbirine bağlayan çalışmalar coğrafyanın özel ilgi alanına girer. Örneğin, fiziki coğrafyada, bir biyocoğrafyacı akarsu kanallarının kenarlarındaki ağaçların bir akarsu taşkının nasıl etkilediğini araştırabilir, böylece fiziki coğrafyanın alt dalları olan ekoloji ile hidrolojiyi birleştirir. Bir beşeri coğrafyacı ekonomik yeniliğin (yeni ürün ya da hizmet geliştirilmesi) kültürel ve yasal faktörlere göre nasıl değiştiğini çalışabilir, böylece beşeri coğrafyanın alt dalları olan ekonomi, politika ve sosyolojiyi birleştirir. Çevresel süreçler ve insan faaliyetleri arasındaki birçok bağlantı da coğrafik sentezin konularıdır. Örneğin, coğrafyadaki klasik çalışmalardan birisi insanların afet algısıdır- insanların evlerinin büyük bir taşkın ya da fırtına sonucu sular altında kalması sadece bir an meselesi iken neden akarsu ve deniz kıyılarına ev yaparlar? Burada, coğrafyacılar algı ile hidrolojiyi ve bilişsel öğrenmeyi çalışırlar.
Resimdeki Vancouver ile ilgili coğrafi bilgiler:
Vancouver, British Columbia. Bu kozmopolit şehir Pasifik Okyanusu ve Vancouver Ada Sırtları arasında yer alan Georgia Boğazının keyfini sürmektedir. Peki, Coğrafyacılar bu görselde başka neler görebilirler?
A) Bir fiziki coğrafyacı ufukta buzullarla aşındırılmış karlı kaplı tepeleri, serin okyanusal iklimi uyum sağlamış iğne yapraklı ormanları ve dalga ve gelgit faaliyeti ile kıyıları aşından bir okyanus kolunu görmektedir.
B) Bir beşeri coğrafyacı için ise bu görsel merkezdeki gökdelen binaları ile ekonomik bir merkezi göstermektedir. Alçak binaların bulunduğu alan şehrin farklı karakterdeki semtlerini göstermektedir.
C) fiziki çevrenin insan faaliyetleri ile etkileşimi sonucu Vancouver bir liman şehri olarak işlev görmektedir. Büyük limanlar ve irili ufaklı gemi ve tekneler Vancouver da kıyının hem taşımacılık hem de tatil amaçlı kullanıldığını göstermektedir.
Coğrafyanın üçüncü bakış açısı; sunum:
Coğrafyanın üçüncü özgün bakış açısı ise sunumdur. Coğrafyacılar mekânsal bilgiyi gösteren ve işleyen harika yöntemler geliştirmişlerdir. Bunlardan biride Kartografya‘dır. Aşağıdaki linkten kartografya ile ilgili bilgilere ulaşabilirsiniz.
Coğrafik bakış açılarını gösterimine örnek olarak Üst manzaradaki Vancouver, British Columbia, Kanada verilmiştir. Görüntü, görsel sunum, bir yer göstermektedir (Vancouver’in şehir merkezi) ve mekân olarak Georgia boğazı, Pasifik ve Vancouver ada dağları içinde yer almakta, yerel bir ölçekte görüntülenmiştir. Coğrafyacı bakışı ile Vancouver çevresel ve insani süreçler ve bunların etkileşimi sonucu şekillenmiş özgün bir manzara sunmaktadır.
Fiziki ve Beşeri Coğrafya:
Diğer tüm bilim alanlarında olduğu gibi coğrafya da kendi içinde alt çalışma alanlarına sahiptir. Bunlar farklı konulara odaklanmış olsalar da sıklıkla birbirleri ile çakışır ya da yakından bağlantılıdır. Bu alt alanları iki ana başlık altında toplayabiliriz – insana dair sosyal, ekonomik ve davranışsal süreçleri inceleyen beşeri coğrafya (human geography) ve insan faaliyetleri için fiziki ortamı sağlayan yeryüzünde oluşan doğal süreçleri çalışan fiziki coğrafya (physical geography) şeklindedir. Aşağı resimde diyagram fiziki ve beşeri coğrafyanın ana konularını göstermektedir. Biz bunlardan beş tanesini sıralayalım; Klimatoloji, Jeomorfoloji, Kıyı ve deniz coğrafyası, Toprak coğrafyası, Biyocoğrafya. Bu isimlerden merak ettiğiniz coğrafya dalının üzerine tıklayarak daha detaylı bilgi alabilirsiniz.
Fiziki coğrafya bu beş ana araştırma konularının yanında iki konu ile de yakından ilgilidir. Bunlardan biri su kaynakları diğer ise doğal afet değerlendirmeleridir. Su kaynakları suyun yerini, dağılışını ve hareketleri gibi temel konuları içeren geniş bir alandır. Örneğin akarsulardaki ya da yeraltındaki suyun insan ihtiyaçları için kullanımı ve kalitesi gibi. Bu konu beşeri coğrafyanın bölgesel gelişme ve planlama, siyasi coğrafya, tarım ve arazi kullanımı gibi birçok konusunu da içerir.
Doğal Afet Değerlendirmeleri fiziki ve beşeri coğrafyayı harmanlayan bir alandır. Bir akarsu kenarında yaşamanın riskleri nelerdir ve oralarda yaşayanlar bu riskleri nasıl algılıyor Hükümetlerin yurttaşlarını taşkınlardan korumadaki ya da taşkının meydana getirdiği hasarın onarılmasındaki rolü nedir? Böyle soruların cevaplanması sadece fiziki sistemlerin nasıl çalıştığının bilinmesinin yanında kişisel ya da toplumsal olarak insanların fiziki çevreleri ile ilgili algıları ve etkileşimlerini de göz önüne almak gerekmektedir.
Beşeri coğrafyanın geriye kalan birçok alanı fiziki coğrafya ile bağlantılıdır. Örneğin iklimsel ve biyocoğrafik etkenler hastalık taşıyan sivri sineklerin yayılımını denetleyebilir (Tıbbi Coğrafya). Büyük dağ sıraları nüfusun izole olmasına dolayısıyla mal ve ürünlerin taşıma fiyatlarında artışa neden olabilir (kültürel coğrafya, ulaşım coğrafyası). Karakteristik yer şekilleri (örn. Peribacaları) turizm için çekim merkezleri olabilir. Neredeyse bütün insan faaliyetleri mekân ve zaman içinde değişen bir fiziki ortam içinde gerçekleşir. Fiziksel süreçler coğrafyanın herhangi bir alt dalı ile ilgili çalışmaları anlamak için yararlı bir alt yapı oluşturacaktır..
